สมาพันธ์แพทย์แผนไทยแห่งประเทศไทย (สพท.)

1. ความหมายของเส้นประธาน

เส้นประธานคือเส้นซึ่งเป็นหลักสำคัญของวิชาการนวดไทยตามที่บูรพาจารย์ได้ถ่ายทอดสืบต่อกันมาเชื่อกันว่ามีเส้นอยู่ในร่างกายถึง 72,000 เส้น

แต่ที่เป็นเส้นประธานแห่งเส้นทั้งปวงมีเพียง 10 เส้นเท่านั้นเส้นประธานเป็นทางเดินของลมซึ่งเป็นพลังภายในที่หล่อเลี้ยงร่างกายให้ทำงานได้ตามปกติ

2. ความสำคัญของเส้นประธาน

เส้นประธานมีความสำคัญต่อการบำบัดรักษาโรคด้วยวิธีการนวดไทยเพราะเป็นโครงสร้างที่ใช้ในการอธิบายถึงความเป็นปกติสุขและความผิดปกติ

ของร่างกายได้โดยเฉพาะความผิดปกติซึ่งมีสาเหตุมาจากการติดขัดหรือการกำเริบของลม จึงสามารถนำมาใช้ในการตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุของความ

ผิดปกตินั้นว่ามีความสัมพันธ์กับเส้นประธานเส้นใดรวมทั้งสามารถกำหนดวิธีการนวดรักษาที่สอดคล้องสัมพันธ์กับเส้นประธานนั้นได้อย่างมีหลักการ

3. โครงสร้างของเส้นประธาน

ในตำราโรคนิทานคำฉันท์ 11 ของพระยาวิชยาธิบดี (กล่อม) พรรณาลักษณะของเส้นประธานว่า

"เส้นสิบท่านพรรณา ในครรภาเป็นนิไสย

ล้อมสูญพระเมรุ์ไว้ สถิตย์ลึกสักสองนิ้ว

ล้อมเป็นจักร์ทราสูนย์ ดูไพบูลย์ไม่แพลงพลิ้ว

ดุจสายบรรทัดทิว เป็นแนวแถวทอดเรียงกัน"

ซึ่งแสดงให้เห็นว่าเส้นประธานสิบนั้นมีศูนย์กลางออกมาจากโดยรอบสะดือลึกลงไป 2 นิ้วมือลักษณะการทอดออกจากศูนย์กลางนั้นเป็นแนวแถว

เรียงกันอย่างเป็นระเบียบนอกจากนี้ยัง พรรณาอีกว่า

"เส้นเอ็นย่อมเป็นรู ลมเลือดชูให้ฟูฟอน

กำเริบมักรุมร้อน ให้ศุขทุกข์ทุกราตรี"

หากตีความตามตัวอักษรอาจทำให้เข้าใจว่าเส้นประธานน่าจะหมายถึงหลอดเลือดเพราะมีเลือดอยู่ข้างในบางคนตีความคำว่าเส้นเอ็นหมายถึง

เอ็นที่ยึดโยงกล้ามเนื้อกับกระดูกหรือเอ็นที่ยึดโยงอยู่ในข้อต่อต่างๆ เพราะในตำราเล่มนี้ (ตำราโรคนิทานคำฉันท์11) ท่านจัดเส้นประธานให้อยู่

ในเรื่องเอ็น (นหารู) ซึ่งเป็นปถวีธาตุหรือธาตุดิน แต่ถ้าพิจารณาโดยรอบคอบและทดลองปฏิบัติตามตำราแล้วเส้นประธานสิบไม่น่าจะหมายถึง

หลอดเลือดหรือเอ็นอย่างที่เข้าใจกันเพราะเมื่อเปรียบเทียบกับความรู้ทางกายวิภาคสมัยใหม่พบว่าทางเดินของเส้นประธานสิบที่จะกล่าวถึงต่อไปนั้น

ไม่สอดคล้องสัมพันธ์กับทางเดินของหลอดเลือดหรือเส้นเอ็นอย่างตรงตัวเสียทีเดียวและจากการศึกษาโดยการกดจุดเริ่มต้นของเส้นประธาน

บริเวณสะดือแล้วพบว่าเกิดความรู้สึกแล่นไปได้ตามทิศทางที่ระบุไว้จึงเป็นไปได้ว่าทางเดินของเส้นประธานก็คือทิศทางการแล่นของกระแสความรู้สึก

ที่เกิดจากการกดจุดต่างๆ นั่นเองอาจกล่าวได้ว่าลักษณะโครงสร้างทางกายภาพของเส้นประธานยังไม่สามารถระบุได้ชัดเจนว่าเป็นโครงสร้างแบบใด

และจากการศึกษาโครงสร้างอวัยวะต่างๆ ภายในร่างกายที่สามารถเกิดกระแสความรู้สึกแล่นภายในร่างกายพบว่าโครงสร้างภายในร่างกายที่สามารถ

ทำให้เกิดความรู้สึกแล่นได้นั้นอาจเป็นเส้นประสาทเยื่อหุ้มกระดูกพังผืดเยื่อหุ้มกล้ามเนื้อหรือผนังหลอดเลือดซึ่งเป็นโครงสร้างที่มีปลายประสาทมาเลี้ยง

การนวดเป็นการกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองทางสรีรวิทยาเพื่อเกิดผลในการรักษาจึงอาจเป็นการนวดที่โครงสร้างใดโครงสร้างหนึ่งหรือหลาย

โครงสร้างผสานกันโดยประสานเชื่อมต่อผ่านทางปลายประสาทดังกล่าว

4. องค์ประกอบที่สัมพันธ์กับเส้นประธาน

องค์ประกอบตามทฤษฎีเส้นประธานมี 3 องค์ประกอบที่สำคัญคือ

1) เส้นซึ่งมีเส้นประธานและเส้นแขนงต่างๆ มีทางเดินของเส้นที่แน่นอน

2) ลมเป็นพลังซึ่งแล่นไปตามเส้นหากลมแล่นไม่ปกติมีการติดขัดย่อมก่อโทษทำให้เกิดความเจ็บป่วยได้

3) จุดเป็นตำแหน่งบนร่างกายที่มีความสัมพันธ์กับเส้นเมื่อกดหรือกระตุ้นถูกจุดจะเกิดกระแสความรู้สึกแล่นของลมไปตาม

แนวเส้นได้

( ติดตามในตอนที่ 2 )